Je hebt van die collega’s die altijd alles beter lijken te weten. Ben je net iets aan het uitleggen, vallen ze jou in de rede en hoewel ze weinig of niets van jouw vakgebied afweten, gaan ze jou wel even haarfijn uitleggen hoe het zit.

Casus

Op het werkoverleg bespreek je met je collega’s een zaak op het gebied van bestuurdersaansprakelijkheid, jouw expertise. Juist als je op het punt staat om toe te lichten hoe jij tegen de zaak aankijkt, word je onderbroken door een collega, die het woord van je overneemt. Op een toon alsof jij nog nóóit van dit onderwerp hebt gehoord vertelt hij jou even hoe het juridisch in elkaar zit. Het heeft op jou een verlammend effect. Want wat moet je zeggen als iemand je in de rede valt en praat over een zaak en rechtsgebied waar hij weinig of geen kennis van heeft?

Wat is mansplaining?

Je herkent het voorbeeld ongetwijfeld, maar misschien de officieuze term daarvoor nog niet: mansplaining: het op een pedante wijze uitleggen van iets aan iemand die er eigenlijk meer vanaf weet dan de uitlegger zelf. Het mag dan toevallig het onderwerp zijn waarop jij bent gepromoveerd - hij of zij kan je er zeker nog wel iets over vertellen wat jij vast nog niet wist. ‘Want kijk, het zit zo…’

De term ‘mansplaining’ is ontstaan naar aanleiding van het essay ‘Men Explain Things to Me: Facts Didn’t Get in Their Way’, van de Amerikaanse schrijfster Rebecca Solnit. Het essay gaat over haar ervaring met een man die haar op neerbuigende wijze de les las over een boek wat zij notabene zelf had geschreven en hij - na later bleek - helemaal niet had gelezen. Later is dit fenomeen bekend geworden onder de naam 'mansplaining'. Mansplaining heeft een negatieve connotatie: iets uitleggen aan iemand op een neerbuigende, te zelfverzekerde wijze en vaak nog verkeerd of te simplistisch ook. Die iets te zelfverzekerde toon doet denken aan het ‘dunning-krugereffect’: juist mensen die niet erg competent zijn, hebben de neiging hun kennis en vaardigheden te overschatten. Oorspronkelijk verwijst de term mansplaining naar een mannelijke betweter (een samenvoeging van de woorden ‘man’ en ‘explaining’), die een vrouw eens haarfijn uitlegt hoe het zit en daarmee suggereert dat ze dom is, terwijl zij op dat gebied de expert is en de man in kwestie eigenlijk niet zo heel veel weet over het onderwerp. Inmiddels zijn we gelukkig zo geëmancipeerd dat ook vrouwen kunnen mansplainen. Mansplaining komt op de werkvloer dan ook niet alleen in man-vrouw-relaties voor, maar bijvoorbeeld ook in hiërarchische relaties of tussen collega’s en afdelingen onderling.

Hoe herken je mansplaining?

Als iemand je iets uitlegt is dat op zichzelf nog geen mansplaining. Het heeft te maken met een verschil in kennis. Als iemand echt veel meer kennis heeft dan jij en hij of zij legt jou iets uit, gevraagd of ongevraagd, dan noem je het gewoon explaining. Maar als jij ergens meer over weet dan deze persoon of als hij of zij mag aannemen dat aan jou in jouw positie niets behoeft te worden uitgelegd, dan is er sprake van mansplaining.

Duidelijke kenmerken van mansplaining:

• Ongevraagde monologen, heel veel praten.
• Vaak onderbreken en het gesprek overnemen.
• Op een bevoogdende manier iets uitleggen, iemand de les lezen.
• Constant een mening geven en in twijfel trekken wat de ander (de expert) zegt.
• Praten over onderwerpen die hij/zij niet echt beheerst.
• Opscheppen over ervaringen die hij/zij eigenlijk niet heeft.
• Taalgebruik. ‘Kijk, weet je hoe het zit?’ ‘Ik zal het even uitleggen...’ ‘Wat je je misschien niet realiseert is…’ ‘Wellicht weet je dat niet…’ ‘Jullie vrouwen zouden moeten begrijpen dat…’‘Het zit dus zo…’.

‘Weet je zéker dat je zo heet?’

Ik heb zelf een heel typerend voorbeeld van mansplaining uit mijn eigen leven. Een paar jaar geleden stelde ik me op een zakelijke bijeenkomst voor aan een man, die spontaan aanbood om een drankje voor me te halen: ‘Hallo, ik ben Rüna (uitgesproken als: Ruuna met een umlaut)’, zei ik. De betreffende persoon antwoordde: ‘Weet je zeker dat het geen Runa (uitgesproken als: Roena) is? ’Ik was even van mijn à propos. Dacht deze man nou écht dat ik zelf niet wist hoe ik mijn eigen naam moest uitspreken?

Onze premier Mark Rutte kan er ook wat van. Hij werd tijdens het kabinet- Rutte ııı door de vrouwelijke bewindslieden aangesproken op zijn gedrag in de ministerraad: hij liet vrouwelijke ministers vaak niet uitspreken, waardoor ze ook minder aan het woord kwamen.

Wat te doen tegen mansplaining?

Mansplaining gebeurt in de meeste gevallen niet met kwade wil. De meeste mansplainers zijn zich er niet eens van bewust dat ze het doen of ze zijn ervan overtuigd dat ze iemand op deze manier een dienst bewijzen. Het kan ook een vorm van aandachttrekkerij zijn, een manier om zich te bewijzen of overcompensatie van onzekerheid. Door nadrukkelijk te laten zien welke kennis en vaardigheden je in huis hebt, vergroot je de kans op erkenning van de buitenwereld en dat kan iemand nodig hebben om zich goed te voelen. Het is goed om je dat te beseffen en in ieder geval een goede reden om het niet al te persoonlijk op te vatten. Het gaat niet over jou, maar zegt vooral iets over die ander.

Aan de andere kant is het de vraag in hoeverre je neerbuigend en pedant gedrag moet tolereren. Het is politiek niet altijd even handig om overal een punt van te maken, maar er is een grens en die bepaal je natuurlijk zelf. Hieronder een aantal strategieën om constructief om te gaan met mansplaining. Welke strategie het beste past zal afhangen van de specifieke omstandigheden en van jouw persoonlijke voorkeuren.

Humor als wapen inzetten

Als iemand je iets op een bevoogdende wijze uitlegt, kun je humor inzetten om hem/haar op een subtiele manier terecht te wijzen. Bv. ‘Dankjewel dat je me nog even bijpraat over deze zaak, Jan, want daar zit ik nog helemaal niet goed in en jij wel’. Glimlach erbij. Door je reactie iets luchtigs te geven, krijgt je boodschap de juiste lading.

Negeren

Een handige strategie bij betweters. Elke discussie die je met een mansplainer inhoudelijk aangaat verlies je, want hij/zij is pedant genoeg om jou om je oren te slaan met jouw argumenten, die hij annexeert als zijn eigen nieuwe wijsheden. Een goede tactiek kan dan zijn om rustig te blijven en je schouders op te halen.

Vragen stellen

Vooral een handige strategie als je weet dat de mansplainer wat de onderwerpen van gesprek betreft weinig kennis en ervaring heeft. Door vragen te stellen kan je hem of haar even uitschakelen. Je kunt bijvoorbeeld expliciet vragen naar kennis of  ervaring. De beste vraag is de vraag waarvan jij al weet dat hij of zij het antwoord niet weet. ‘Jan, wat is jouw ervaring met dit soort zaken?’

Dominant leidend gedrag vertonen

Gedrag roept gedrag op, waarbij in interactie tussen twee mensen dominant leidend gedrag meestal door de ander wordt beantwoord met passief volgend gedrag. Het is één van de wetmatigheden van het bekende communicatiemodel ‘de Roos van Leary’. Mansplainers gedragen zich doorgaans dominant leidend. Ze zijn zelfverzekerd, nemen langer het woord en zijn meer bezig met de hiërarchie in een gesprek: wie voert de boventoon? De neiging bestaat om hierop passief, volgend te reageren en dan word je sneller slachtoffer van mansplaining. Zelf dominant leidend gedrag vertonen, waardoor de mansplainer niets anders kan dan jou volgen, kan een slimme strategie zijn. Dat betekent concreet: veel ruimte innemen, veel praten en je eigen verhaal afdraaien.

De hip check-strategie

Deze uit de sport afkomstige term betekent dat je ruimte creëert om iemand op zijn plaats te zetten. Dit is eigenlijk een voorbeeld van dominant leidend gedrag. De kunst is natuurlijk om dit op een vriendelijke manier te doen. Bv ‘Jan, ik waardeer je input, maar ik heb je hulp nu niet nodig.’ Of: ‘Mariska, ik zou het fijn vinden als je me even laat uitpraten…. Als je daarna nog vragen hebt, prima….’ Of: ‘Frits, ik ben nu aan het woord, dus je moet even wachten’.

Benoemen

Soms probeer je van alles maar blijft het mansplainen zich herhalen. Dan kun je een gesprek met die persoon overwegen om hem/haar te laten weten dat je last hebt van zijn/haar gedrag. Benoem het gedrag en het effect daarvan op jou. Geef ook aan wat je ervoor in de plaats zou willen, zodat de persoon weet welk gedrag wenselijk is. Het kan echter politiek onhandig zijn om er een punt van te maken. Als de mansplainer je baas is, is even slikken of er een grapje over maken waarschijnlijk een betere strategie.

Vanaf nu herken je waarschijnlijk dagelijks voorbeelden van mansplaining. Rij je met je baas samen in de auto terug van een bespreking en laat hij/zij je weten dat de parkeergarage van kantoor zich aan de linkerkant van de straat bevindt, op een toon alsof je daar nog nooit bent geweest met jouw auto. Pfff….toch maar glimlachen dan.

Bronnen en referenties

Lois P. Frankel, Nice girls don't speak up, 9789022592441.

Jean-Pierre Geelen, Het woord Mansplaining aan u uitgelegd door een man. De Volkskrant, 20 april 2017.

Cathy Young, Feminists treat men badly. It's bad for feminism. Washington Post, 30 juni 2016.

Rebecca Solnit, Men Explain Things to Me. Guernica Magazine, 20 augustus 2012.

Rebecca Solnit, Men Explain Things to Me: Facts Didn't Get in Their Way. TomsDispatch.com, 13 april 2008.