De regels van het spel: You're in or out!

Je secretaresse voor ‘domme doos’ uitschelden, omdat ze een productie scheef heeft gekopieerd, tijdens de lunch over porno praten, een collega voor schut zetten door zijn gestotter na te doen, je leidinggevende tijdens een vergadering afvallen, met deuren slaan nadat je negatieve feedback hebt gekregen, coke snuiven op een werkgerelateerd feestje, allemaal voorbeelden uit de praktijk. Als je dit eigenlijk normaal gedrag vindt, dan heb ik slecht nieuws. Hoe goed je inhoudelijk ook bent, je kunt het voor jezelf flink verpesten als je geen oog hebt voor wat ook wel ‘de informele spelregels’ worden genoemd. Dit is deel 5 in de serie kantoorpolitiek voor beginners.

Geschreven regels zijn voor iedereen kenbaar en in de meeste gevallen ook duidelijk. Als je je onkosten wilt declareren of je ziek wilt melden, zijn daar binnen de meeste organisaties regels voor en het is ook niet heel moeilijk om je daaraan te houden. Hoewel je je op geschreven regels ook goed kan vergalopperen. Zo had ik een stagiaire die zich, ook na daarop herhaaldelijk te zijn aangesproken, niet hield aan de regels van tijdschrijven en soms wel een maand achterliep. Dat gaat irriteren en op een gegeven moment ga je denken: in hoeverre is deze jongeman nog bij te sturen?

De ongeschreven regels, zoals bepaalde gedragscodes, mores, waarden, attitudeaspecten, taalgebruik en lichaamshouding zijn minder transparant. Maar laat nu net dit soort regels en gebruiken ‘de informele spelregels’ in een organisatie bepalen. Het zijn de ongeschreven regels van een organisatiecultuur. De do’s en dont’s zijn onderdeel van deze cultuur en bepalen welk gedrag getolereerd wordt en welk gedrag niet. Wie door de cultuur afgewezen gedrag vertoont, zal zich moeilijk kunnen handhaven. Dat is een natuurlijke selectie van het systeem. You´re in or out. Wie daarentegen de spelregels van zijn organisatie kent en naleeft, kan daarmee politiek zijn voordeel doen. Je kunt je dan gemakkelijker aanpassen aan de organisatie, verhoudingen beter inschatten en je trapt minder snel tegen de gevoelige schenen. Daardoor win je sneller vertrouwen en dat versterkt je positie weer. Tijd voor een nadere analyse van ‘de informele spelregels’ dus.

Het schemergebied van informele spelregels

Ook al staat het nergens met zoveel woorden, je haalt het niet in je hoofd om een beleidsnota van het management openlijk af te kraken en je zal ook niet zo snel op de vaste parkeerplek van het management gaan staan. Dat voel je nog wel aan. Maar er zijn ook veel regeltjes in een schemergebied. Bijvoorbeeld dat je zoveel mogelijk wordt geacht aanwezig te zijn bij kantoorborrels of georganiseerde uitjes. Daar wordt meestal niet over gepraat, maar binnen veel organisaties is dat belangrijk. Andere voorbeelden van informele regeltjes: ‘Wij werken hier keihard, maar daar worden we dan ook ruimschoots voor beloond en dus moet je niet zeuren over te weinig vrije tijd’. ‘Als je elke dag om 17.30 uur naar huis gaat, dan tel je hier gewoon niet mee’. ‘Na 18.00 uur moet je dit lid van de Raad van Bestuur niet meer lastigvallen met vragen’. ’Nee-zeggen tegen een bovengeschikte is hier echt geen optie, nooit’.

Het is niet altijd even makkelijk om de kantoormores te doorgronden, zeker niet als je de codes, die in bepaalde omgevingen gelden, niet vanuit je opvoeding kent. Een verkeerd pak, een ordi-uitstraling, een zichtbare tatoeage, een foute auto, net even de verkeerde grapjes, dingen eisen die je in die omgeving niet kunt eisen, het luistert nauw. Wat in de ene organisatie een ‘do’ is, kan in de andere organisatie bovendien een absolute ‘do not’ zijn. Zo was het bij mij op kantoor volkomen geaccepteerd om de dag laat te beginnen, maar voor 18.30 uur vertrekken was dan weer te veel ambtenaar en te laat (lees: na 22.00 uur) weggaan was ook weer niet goed, omdat je daarmee de indruk wekte ‘het werk niet aan te kunnen’. In sommige organisaties daarentegen zijn werktijden totaal niet van belang en heerst er een enorme vrijheid. Zolang je maar output hebt is het wel goed. Met een dikke Rolex om je pols val je in een conservatieve omgeving waarschijnlijk uit de toon, terwijl men dit soort opsmuk in een andere omgeving juist ‘cool’vindt.

In elke organisatie moet je je voelsprieten dus weer opnieuw uitzetten. Dat kan een probleem zijn als je switcht van werkomgeving. De advocatuur is bijvoorbeeld qua informele spelregels een hele andere werkomgeving dan de overheid. Op de meeste advocatenkantoren wordt gestimuleerd dat je je profileert en over je successen praat. Ook is het over het algemeen geaccepteerd dat je luidruchtig rondbazuint hoe hard en lang je wel niet werkt. Doe je dit bij de overheid, dan word je al snel als een opschepper en uitslover gezien. Bij de overheid moet je subtieler opereren. Daar profileert men zich ook, maar op een bedekte manier.

Hoeveel ervaring je ook hebt, als je rechter wil worden begin je onder aan de ladder en dat zullen ze je laten voelen ook. Je wordt geveut als ware je net lid geworden van het studentencorps. Je kunt niets, je moet al die ervaring opgedaan in andere beroepen gewoon vergeten en als je je daarin niet schikt, kan je het wel schudden. Ga vooral niet in discussie. Je krijgt een diarree van kritiek over je heen en als je dat aankan zonder je opleiders te bekritiseren of zelfs maar tegengas te geven, maak je een kans. Gij zult buigen voor het systeem! Je moet het maar weten.

De informele spelregels die overal gelden: de Tien Geboden

Maar er is goed nieuws. Een aantal informele spelregels geldt in min of meerdere mate in elke organisatie. Ze zijn universeel. Wie zich hieraan houdt komt al een eind. De Tien Geboden op een rij:

1. Gij zult hiërarchie aanvaarden
2. Gij zult loyaal zijn aan de organisatie
3. Gij zult uw direct leidinggevende geven wat hij nodig heeft en verwacht
4. Gij zult sociaal zijn
5. Gij zult niet klagen
6. Gij zult kritiek accepteren
7. Gij zult geen vijanden maken
8. Gij zult extreme emoties en extreem gedrag vermijden
9. Voor wat hoort wat
10. Gij zult zichtbaar zijn

Conclusie

Maak het jezelf gemakkelijk en hou je aan de ongeschreven regels van de organisatiecultuur. Het is nu eenmaal effectiever om ‘in’ te zijn dan ‘out’. In deel 6 van deze serie bespreek ik de Tien Geboden nader.

Geraadpleegde literatuur en bronnen

Hetebrij, M., Macht en politiek handelen in organisaties, Van Gorcum.

Bührs M., en De Groot E., Stratego voor vrouwen, SDU Uitgevers.

Specifiek voor jonge juristen en stagiaires: Knapen, M., Van der Ham, L., De tien geboden voor de advocaat stagiair: Interview Rüna Honig: ‘Zichtbaarheid en omgevingsbewustzijn’.

Clarke, J., Politieke spelletjes in organisaties, ISBN 9789058712110.