Werkdruk maakt meer kapot dan je lief is (deel 1)

Wie heeft het tegenwoordig niet druk op zijn werk? Het lijkt een volksziekte, die zich als een virus verspreidt. Je kunt je afvragen of er überhaupt nog relaxte werknemers zijn. In ieder geval lijkt het niet hip om niet druk te zijn. Maar waar ligt de grens? Wanneer is het niet meer leuk om druk te zijn? In de reeks over stresspreventie mag dit onderwerp natuurlijk niet ontbreken. Een te hoge werkdruk is één van de meest genoemde oorzaken van werkstress onder juristen. Als je kan voorkomen dat je hier last van krijgt, kan je een belangrijke stressor buiten de deur houden.

Dit is deel 1 waarin werkdruk en de belangrijkste daarmee samenhangende problemen en gevaren worden toegelicht. In deel 2 worden de best werkende praktijktips op zowel individueel- als organisatieniveau besproken.

Wat is de status?

We behoren tot een doelgroep die doorgaans niet kinderachtig is. Je krijgt ons er niet snel onder, want we gaan door. Als we te veel te doen hebben, gaan we liever langer door dan dat we een collega vragen om bij te springen. Zo zijn wij juristen en andere professionals in deze werkomgeving. Perfectionistisch, plichtsgetrouw, loyaal, betrokken, behulpzaam. Daarnaast leven we in een maatschappij waarin we voortdurend prikkels ervaren en er een constante druk is om op die prikkels te reageren. En als die druk er niet is, dan leggen we die onszelf wel op. De eisen die er aan ons gesteld worden zijn tegenwoordig ook niet mals. Je moet én productie draaien én topkwaliteit leveren én tegelijkertijd voldoen aan de hoge verwachtingen van de omgeving, die een full service-houding van je verlangen. Intussen worden dossiers dikker, zaken gemiddeld moeilijker en wet-en regelgeving verandert voortdurend.

Maar er is meer aan de hand. Een generatiekloof tussen jong en oud. De oude generatie is vooral van het harde werken en geld verdienen. De jonge generatie is meer dan vorige generaties gericht op een goede kwaliteit van leven met voldoende tijd voor leuke dingen. Continu onder druk staan en in een moordend tempo een grote hoeveelheid zaken weg moeten werken doet afbreuk aan de work life balance en het werkplezier. De jonge generatie professionals is het zat en weigert zich over de kop te werken. Langzaam groeit het verzet, als ze al in verzet komen, want meestal gaan ze gewoon weg en proberen ze het elders opnieuw. Opmerkelijk in het kader van verzet is de openlijke opstand van rechters verenigd in de 'Tegenlicht groep', waarmee zij zich uitspreken tegen het bestuur van de rechtspraak en in een brief aan de Kamer o.a. pleiten voor meer greep op hun werklast. Met name strafrechters zouden zich door gebrek aan greep op hun zittingsagenda 'gekooide cavia's' voelen. Bij de grote accountantskantoren is de 'opstand' ook al begonnen. Het Financieel Dagblad berichtte recentelijk dat jonge professionals in deze beroepsgroep de werkdruk echt zat zijn. https://www.accountancyvanmorgen.nl/2018/11/05/jonge-accountant-heeft-het-gehad-met-werkdruk/.

Wat is werkdruk?

Een té hoge werkdruk is het probleem dat ontstaat als je voor je gevoel te weinig tijd hebt om je werk af te krijgen. Of je hebt het idee dat je continu op je tenen moet lopen om het gevraagde niveau te kunnen halen of je moet structureel een te hoog tempo aanhouden. Belasting (de werk- en taakeisen) en belastbaarheid (wat je aan kunt) zijn dan uit balans en dat veroorzaakt spanning. Is deze spanning niet zo groot en ligt het gevraagde maar net buiten je huidige mogelijkheden, dan is het creatieve spanning. Dat zorgt ervoor dat je leert, je ontwikkelt en je mogelijkheden vergroot. Als de spanning te hoog oploopt, gaat dit ten koste van je werkplezier, je creativiteit en je effectiviteit. Als de spanning te lang aanhoudt, kan dit zelfs ten koste gaan van je gezondheid. Werkdruk kan werkstress veroorzaken, maar dat hoeft niet. Als de werkdruk tijdig verminderd of weggenomen wordt, kan werkstress vaak voorkomen worden.

Er is een groot verschil tussen werklast en werkdruk: de werklast is objectief vast te stellen. Het is de hoeveelheid werk die iemand in een dag verzet. De werkdruk is niet objectief vast te stellen. Werkdruk is de beleefde werklast. En die kan voor dezelfde functie van persoon tot persoon verschillen. Werkdruk is ook iets anders dan het druk hebben. Drukte kan ook een plezierig gevoel van productiviteit geven.

Wat is het gevaar?

Het grootste gevaar is dat je het gevaar niet ziet. Je gaat steeds meer tijd in je werk stoppen en kiest voor structureel overwerken als oplossing voor je werkdruk. Je gaat stukje bij beetje steeds vaker over je eigen grenzen. Daardoor ga je je identiteit steeds meer ontlenen aan je werk en gebruik je overlevingsstrategieën om je staande te houden. Je vrienden en familie zie je steeds minder, je negeert lichamelijke- en emotionele signalen en je verdooft jezelf door gewoon door te gaan en je op het leveren van prestaties te richten. Te hoge werkdruk ontregelt je stresshormonen en daardoor kan je fysieke en mentale klachten krijgen, zoals slaapstoornissen, hartproblemen, obesitas en depressies. Tegelijkertijd put je jezelf uit en richt je onherroepelijke schade aan je immuunsysteem aan met een mogelijke burn-out als gevolg. Maar ook je privérelaties komen onder druk als je structureel meer tijd op je werk doorbrengt dan thuis.

Welke factoren zijn van invloed op werkdruk?

-         de hoeveelheid werk

-         de inhoud van het werk

-         de mate van autonomie

-         de werkomstandigheden

-         de hoeveelheid rust-en herstelmomenten

-         de emotionele- en mentale belasting

-         persoonlijke factoren

De hoeveelheid werk

Je kunt het gevoel hebben dat je tegen de klippen op werkt. Te veel zaken of taken en te weinig tijd, elke dag weer. De workload is enorm, waardoor je op je tenen moet lopen en je elke dag denkt dat je het niet gaat redden. Je moet meer doen dan je eigenlijk aankan door de manier waarop het werk georganiseerd is in jouw organisatie. Of je hebt enorme pieken en dalen in je workload. Bezuinigingen, reorganisaties, capaciteitsproblemen of snode managementplannen hebben invloed op de hoeveelheid werk per jurist. Rechters, juristen bij rechtsbijstandsverzekeringen, juristen in de accountancy, sommige bedrijfsjuristen, advocaten aan de Zuidas en ondersteunend personeel, ze bezwijken massaal onder de workload.

De inhoud van het werk

Het is logisch dat wát je doet, je werkdruk beïnvloedt. Juristen en hun ondersteuners worden doorgaans zwaar belast door de eisen die aan hun werk worden gesteld. De hoge kwaliteitseisen leveren druk op, zeker als je nog niet zo ervaren bent. Dit is eigenlijk niet zozeer werkdruk, maar prestatiedruk. Het gevoel van constant op je tenen moeten lopen, terwijl de omgeving de indruk wekt dat je het allemaal maar moet kunnen. Er is in de praktijk een discrepantie tussen wat je kan en moet kunnen. Daardoor neemt de angst om fouten te maken toe. Om je werk leuk te vinden moet je je goed voelen. Dat luistert nauw. Er moet een redelijke afwisseling zijn van eenvoudig werk en complex werk; niet alleen maar complex werk wat je eigenlijk nog niet kan behappen, maar ook niet alleen maar routinematig werk waardoor je de uitdaging gaat missen. En je werk moet tot een resultaat leiden. Iemand die als vijfdejaars jurist alleen ingeschakeld wordt voor ad hoc uitzoekwerk, voelt zich helemaal niet betrokken in het proces, omdat hij niet meekrijgt wat er met zijn werk wordt gedaan. De ene persoon loopt op de tenen, de andere persoon mist de uitdaging of motivatie; het heeft allemaal invloed op je beleving van werkdruk.

Dat opdrachten of zaken niet voldoende aansluiten bij de kennis en ervaring van de betrokken persoon is op dit moment een groot probleem op sommige advocatenkantoren. Door het toenemend aantal uittreders in het middensegment dreigt op een aantal advocatenkantoren de middengroep van medewerkers weg te vallen, waardoor stagiaires na hun stageperiode meteen in het diepe worden gegooid en zonder begeleiding boven hun niveau moeten werken. Dit verhoogt het gevoel van druk onder de jonge medewerkers substantieel, waardoor ze het zwaar hebben en ook minder plezier krijgen in hun werk. Dat werkt dan weer het risico op uitval of zelfs het opzeggen van het dienstverband in de hand.

De mate van autonomie

Hoe zelfstandiger je werkt en hoe minder afhankelijk je bent van andere agenda’s, des te meer invloed kun je uitoefenen op je dagindeling en workload. Als het werk zich maar blijft opstapelen en je hebt het gevoel dat je de stroom niet kunt stoppen, ontstaat er al snel een zekere vervreemding. Vaak worden de mogelijkheden om invloed uit te oefenen onderschat. Je kunt in de meeste gevallen wel degelijk invloed uitoefenen op het werkaanbod door aan de bel te trekken en het bespreekbaar te maken. Toch gebeurt dit vaak niet. De meeste professionals vinden het een teken van zwakte om toe te geven dat het te veel wordt. Liever dat iets of iemand voor jou beslist, dan dat jijzelf beslist. Dit verklaart o.a. het grote aantal uitvallers in de rechterlijke macht en advocatuur. Ze gaan door tot ze er bij neer vallen.

De werkomstandigheden

Omstandigheden waarin je je werk moet doen zijn van invloed op je gevoel van werkdruk. Conflicten, een slechte verhouding met je leidinggevende, onzekerheid over de toekomst, onduidelijkheid over wat er wordt verwacht of te hoge verwachtingen, ondercapaciteit. Je werkt in een organisatie, die de neiging heeft al het werk als urgent te beschouwen, waardoor alles NU moet gebeuren. Zo heb ik eens een jurist in coaching gehad, die gemiddeld 1000(!) mails per dag afkomstig vanuit verschillende werelddelen in haar eentje, dus zonder ondersteuning, moest verwerken en er werd van haar verwacht dat ze die mails allemaal dezelfde dag nog zou beantwoorden. Dat is natuurlijk vragen om problemen.

De hoeveelheid rust- en herstelmomenten

Je belastbaarheid is een vorm van conditie. En dat betekent dat een goede afwisseling van rust en inspanning nodig is om bestand te zijn tegen werkdruk. De meeste juristen gaan juist minder rust en pauzes nemen als het druk is, waardoor de verhouding tussen inspanning en ontspanning zoek raakt en je gevoelig wordt voor stressklachten.

De emotionele- en mentale belasting

Ook de emotionele- en mentale belasting is een belangrijke factor bij werkdruk. Het is duidelijk dat de (werk)druk van een arts op een oncologische afdeling hoog is. Zo drukt de verantwoordelijkheid ook zwaar in de meeste juridische functies. Stel dat je die termijn laat verstrijken? Stel dat je iets over het hoofd ziet? Wat je doet kan enorm veel consequenties hebben en daarom niet zo gek dat je in de nacht ‘napleit’ over zittingen, complete onderhandelingen overdoet in een lichte slaaptoestand, de gedachte dat je het niet goed hebt gedaan je uit de slaap houdt of je constant achtervolgd wordt door het idee dat je ‘ooit door de mand gaat vallen’ en dat je omgeving zal ontdekken dat je eigenlijk helemaal geen goed jurist bent. Dit is de meest onderschatte factor van werkdruk in een juridische werkomgeving.

Persoonlijke factoren

Daarnaast kan het ontstaan van te hoge werkdruk samenhangen met je persoonlijkheid. B.v. met je perfectionistische aanleg, je grensvaardigheid, stressbestendigheid of efficiency. Je doet langer over zaken dan gemiddeld, omdat je het goed wilt doen en daardoor stapelt het werk zich op. Je kunt moeilijk grenzen stellen en zegt te weinig nee. Je werkt inefficiënt en bent slecht georganiseerd en/of slecht gefocust. Je hebt bijvoorbeeld last van uitstelgedrag of bent snel afgeleid. Ook de privésituatie kan invloed hebben op je belastbaarheid. Sta je thuis bijvoorbeeld door gezinsomstandigheden ook nog eens onder druk, dan drukt de werkdruk extra zwaar.

Hoe moet het anders?

Zoals hierboven aangegeven, structureel overwerken is niet de oplossing. Misschien kan tijdelijk langere dagen maken wel helpen tegen tijdelijke werkdruk, maar met overwerken pak je structurele problemen natuurlijk niet aan. Je kunt verzanden in geklaag en gemopper, maar daarmee los je niets op en het slachtoffer uithangen wordt over het algemeen ook niet gewaardeerd in juridische organisaties. Toch gebeurt dit vaak en zo ontstaat er een klaagcultuur, waarin druk zijn niet meer van echt druk zijn kan worden onderscheiden, want iedereen klaagt met als gevolg dat het probleem niet echt serieus wordt genomen. Wat wel wordt gewaardeerd is dat je proactief bent (ook als afdeling) en verantwoordelijkheid neemt voor je problemen en zelf ook eigenaar wordt van de oplossing. Kom je er niet uit, maak het dan bespreekbaar (eventueel op afdelingsniveau) en laat de organisatie meedenken.

Werkdruk maakt meer kapot dan je lief is. Dit artikel draagt naar ik hoop bij aan het besef daarvan en leidt wellicht tot een discussie binnen juridische organisaties. Ga eens serieus met elkaar in gesprek om ervaringen te delen en samen oplossingen te bedenken. Een medewerker die zich gezien voelt, presteert nu eenmaal beter. Dat is het begin, dan volgt de rest vanzelf.

Volgende week deel 2 met tips voor de praktijk!